Istorija, tradicija i običaji – SELO KACAPUN

Selo Kacapun leži na neravnom zemljištu u srednjem toku Toplice, leve pritoke Južne Morave. To je dosta siromašno selo, jer su šume na ataru uništene i njive većim delom odnete.

Nekada je duž reke Toplice bilo 20 mlinova. Voda je čista, a to dokazuje postojanje rakova i rečnog sveta. One su pripadale nekadašnjem starom selu. Po znatnom broju vodeničišta može se zaključiti da je ranije selo imalo relativno veliki broj kuća.

Kacapun je 1952. godine brojao ukupno 48 domaćinstava ili oko 230 stanovnika, prema popisu iz 2011. godine selo je imalo 47 stanovnika.

Kacapun se sastoji od tri mahale, koje su međusobno dosta udaljene. Mahale su: Ovča Strana, Reka i Mirjanovce. Postoje i pojedinačke kuće; one se nalaze između pomenutih seoskih delova. Najznačajnija mahala je Reka, jer leži na putu u dolini Lepenice.

U Kacapunu postoji manastir Sv. Ilije. Prema usmenoj tradiciji i pričanju starijih meštana, crkva Svetog Ilije u Kacapunu bila je manastirska crkva, najstarija i najpoštovanija u ovom kraju. Nju su u okviru velikog manastirskog kompleksa sa mnoštvom konaka, trpezarija, kula i zvonara, podigli Nemanjići tokom 13. veka jer se nalazio na putu za Hilandar.

 U jednom vremenskom periodu, koji nije tačno utvrđen, na crkvu se obrušilo obližnje brdo, pa je tako manastir bio zatrpan ispod zemlje, pretpostavlja se najmanje 100 godina. Manastir je otkrilo krdo stoke koje je paslo u okolini i od tada manastir u Kacapunu ponovo postaje veliko svetilište.

Prema predanju, manastir je početkom 19. veka bio značajno kulturno sedište i u njemu su živela tri kaluđera na čelu sa igumanom Simeonom, koji je lokalne Srbe podigao na ustanak 1809. godine. Mehmed paša je ugušio ustanak, ustanike i igumana obesio ispred manastira, kaluđere rasterao, manastir zatvorio i odneo mnoštvo knjiga u Vranje.

Pored manastirske crkve bio je izgrađen i konak koji je pre nekoliko godina obnovljen i u okviru koga se nalazi manastirska biblioteka. Stari konak je bio dugačak oko 30 metara i bio je sačinjen od prizemlja i sprata sa zvonikom. Ovaj zvonik je sada novoizgrađen. Crkva je izgrađena sa malim ulaznim vratima, da se svako kad ulazi pokloni svetinji, pa su se tako i osvajači poklanjali. Turci ga nisu srušili jer su se po predanju plašili Svetog Ilije kao proroka i svetitelja. Lokalna samouprava je rekonstruisala put i izgradila novi most koji vodi do manastira

Kod manastira svake godine drugog avgusta – na Ilindan – se održava veliki sabor.

U manastiru danas živi monah — otac Serafim.