HANINFO – Zagađenje vazduha
Vazduh je prozračna smeša prirodnih gasova i sitnih čestica koje imaju stalan sastav i koje se nalaze u stabilnoj ravnoteži. Čist vazduh je osnov za zdravlje i život ljudi i čitavog ekosistema. Vazduh je smeša gasova: azota (78%), kiseonika (21%), ugljen-dioksida (0,03%) i malih količina drugih gasova kao što su neon, argon i vodena para. U vazduhu se mogu u tragovima detektovati i čestice prašine, kao i bakterije.
Najznačajniji sastojak vazduha, neophodan za disanje i opstanak svih živih bića, je kiseonik. Kiseonik je gas bez boje i mirisa, čija se količina u vazduhu ne menja, iako ga organizmi neprekidno troše. Njegovom obnavljanju doprinose biljke koje tokom procesa fotosinteze (stvaranja hrane u toku dana) oslobađaju kiseonik. Ima ga rastvorenog u vodi, što omogućava život biljkama i životinjama koje nastanjuju vodena staništa. Kiseonik potpomaže gorenje.
U vazduhu najviše ima azota. Azot je gas bez boje i mirisa, ali ne pomaže gorenje i u njemu živa bića ne mogu da opstanu. Ima ga četiri puta više od kiseonika.
Zagađenje vazduha podrazumeva prisustvo hemikalija, čestica ili bioloških materijala koji nanose štetu ili uzrokuju nelagodnost kod čoveka i drugih živih bića, odnosno koji ugrožavaju prirodnu sredinu u atmosferi. Zagađenost vazduha naziva se aerozagađenje.
Zagađenje vazduha može poticati iz prirodnih i antropogenih izvora.
Do zagađenja vazduha dolazi kada se gasovi i mikroskopske čestice čađi i prašine oslobađaju u Zemljinu atmosferu, što izaziva promenu prirodnog odnosa i koncentracije osnovnih komponenti vazduha.
Prirodni izvori zagađenja vazduha su:
– prašina iz prirodnih izvora – najčešće sa velikih ogoljenih površina sa malo ili potpuno bez vegetacije (peščane oluje),
– metan – emitovan tokom digestije hrane od strane životoinja (preživari),
– radon – gas iz prirodnih radioaktivnih oblasti,
– dim i ugljen-monoksid (CO) – nastali tokom šumskih požara,
– vulkanska aktivnost – tokom koje se produkuju sumpor i njegovi oksidi, hlor i čestice pepela,
– kosmička prašina,
– slana isparenja iz okeana.
Antropogeni izvori zagađenja vazduha su:
– čestice prašine, čađi, dima i otrovnih gasova koje ispuštaju fabrički dimnjaci i motorna vozila,
– energetska postrojenja, čiji se rad zasniva na sagorevanju fosilnih goriva,
– kontrolisano spaljivenje, koje se koristi u poljoprivredi i šumarstvu,
– izduvni gasovi iz motornih i drugih vozila i prevoznih sredstava,
– sagorevanje drveta, požari i slični akcidenti,
– rafinerije nafte, energetska i sva druga industrijska postrojenja,
– različite hemikalije koje se u vidu prašine ili gorenjem šire u okolni vazduh,
– komponente boja, lakova za kosu, aerosoli iz sprejeva i drugi rastvarači,
– deponije smeća sa kojih se izdvaja deponijski gas, metan i neprijatni mirisi,
– vojne aktivnosti, kao što su probe nuklearnog naoružanja, toksičnih gasova (bojni otrovi), rakete i slično.
– rashladni uređaji koji sadrže visoko isparljive freone (iako je Montrealskim protokolom upotreba freona smanjena, njihov štetan uticaj po atmosferu se ne može zanemariti jer su to jedninjenja koja imaju veliku reaktivnost i dug život u atmosferi).
Najveći izvor zagađenja vazduha u gradovima predstavlja automobilski saobraćaj. Smatra se da oko 60% ukupnog svetskog zagađenja potiče od sagorevanja goriva u motorima automobila. Izduvni gasovi automobila, koji nastaju sagorevanjem benzina u motoru, sadrže oko 20% ugljen-dioksida, 27% ugljovodonika i 34% azotovih oksida.
Nekim vrstama benzina dodaje se i olovo, tako da i ono nalazi svoj put do atmosfere. Ako se zna da ugljen-dioksid u atmosferi prouzrokuje efekat staklene bašte i globalnog zagrevanja, da su olovo i ugljovodonici opasni otrovi koji oštećuju pluća i respiratorne organe i izazivaju sušenje drveća, a da azotovi oksidi prouzrokuju kisele kiše, jasno je da je šteta koju proizvode automobilski gasovi veoma velika.
Direktne posledice aerozagađenja su globalno zagrevanje, pojava kiselih kiša, oštećenje ozonskog omotača (pojava ozonskih rupa) i povišenje nivoa svetskog mora. Mnoga živa bića trpe direktne posledice povećanja koncentracije štetnih materija u vazduhu.
Biljke gube hlorofil i menjaju boju, postepeno im izumiru tkiva i organi, zaustavljaju se procesi fotosinteze i rasta, na kraju dolazi do sušenja i smrti.
Životinje otežano dišu, oštećuju im se disajni organi i nastaju oboljenja kao što su bronhitis, astma i rak pluća.
Mere zaštite vazduha mogu se podeliti u tri grupe:
prva podrazumeva eliminaciju uzroka zagađivanja,
druga podrazumeva smanjenje količine štetnih materija koje se ispuštaju u atmosferu, a
treća obuhvata posebne mere čišćenja vazduha.
Eliminacija uzroka aerozagađenja podrazumeva uvođenje novih „čistih“ tehnologija u procese proizvodnje i korišćenja „čistih“ goriva. Npr. razvoj motora koji koriste bezolovni benzin doprineo je da se jedan od izvora zagađenja vazduha olovom potpuno eliminiše.
Smanjenje količine oslobođenih zagađujućih materija danas je osnovni vid zaštite vazduha. Postavljanje filtera i posebnih postrojenja za prečišćavanje izduvnih gasova i dima na fabrička postrojenja može dati dobre rezultate.
Posebnu grupu mera zaštite vazduha predstavljaju akcije ozelenjavanja prostora u kome dolazi do aerozagađenja. Podizanje zelenih površina u vidu parkova, drvoreda, živih ograda ili travnjaka popravlja kvalitet vazduha u gradu. Otporno drveće i zeljaste biljke od neprocenjivog su značaja za sve stanovnike zagađene gradske sredine.